Bilindiği üzere, ömrün uzamasıyla sıklığı yaşlanma ile artan Alzheimer hastalığından Dünya’da milyonlarca kişi ve yakınları muzdarip. Alzheimer yaşlılıkta yakalanması en korkulan hastalık. Yakınları veya tanıdıkları bu hastalığa yakalanan kişiler, ilerde kendilerinin de hastalanmasından endişe ediyor. Hastalığın halen kesin bir tedavisi bulunmuyor. Sinir hücreleriyle aralarındaki bağlantıyı bozan ve hastalığa neden olduğu ileri sürülen toksik beta amiloid ve tau proteinlerine yönelik tedaviler başarısız kaldı. Buna mukabil ilaç çalışmaları devam ediyor. 2021’de Alzheimer hastalığının tedavisi için 152 çalışmada 126 ilaç bulunuyordu. Son iki yılda kısmen faydalı olduğu sürülen iki yeni ilaç da kullanıma girdi ve etkileri deneniyor.
Hastalığın erken ve orta evrelerinde denenen ilk ilaç çalışmaları başarısızlıkla sonlandı. Çünkü sinir hücreleri harap olduktan sonra yapılan tedaviler etkisiz kalıyordu. Artık bu çalışmalar hastalığın çok erken, başlangıç evrelerinde deneniyor. Çünkü erken başlanan tedavi hastalığın ilerlemesini önleyebilir. Peki, sinsi başlayan ve yıllar boyunca belirti vermeyen hastalığı erken dönemde teşhis etmek mümkün mü? Bu günkü laboratuar tetkikleriyle bu mümkün: Beyin-omurilik sıvısı (BOS) tetkiki ile elde edilen biyobelirteçler, yapısal ve fonlsiyonel MR, FDG-PET, amiloid-PET ve tau-PET gibi ileri görüntüleme yöntemleri bu teşhise yardımcı olabiliyor. Son sıralarda bunlara kan biyobelirteçleri eklendi. BOS biyebelirteçleri belden iğne ile girilip beyin-omurilik sıvısı elde edilmesini sağladığı için ağrılı ve birçok yaşlının kabul etmediği bir yöntem. PET tetkikleri ise hem her laboratuarda yapılmayan ve hem pahalı metotlar. Son yıllarda uygulamaya giren fakat daha rutin kullanılamayan kan biyobelirteçleriyle, aynen kan glikozuna bakıp diyabet tanısı konulabileceği gibi, bir miktar kanla Alzheimer teşhisi konulabilecek. Hatta bu yöntemler hastalığın başlangıcında tanıya yardımcı olabilecek.
Yapay Zeka
Gittikçe daha fazla araştırmacı, Alzheimer dahil çeşitli hastalıkları tespit etmenin bir yolu olan bir biyobelirteç olarak sese bakıyor. Dünya Sağlık Örgütü’nün tahminlerine göre dünya çapında Alzheimer vakaları, yalnızca %48 oranında başarılı bir şekilde tespit ediliyor. Yüksek gelirli ülkeler %54 teşhis oranı elde ederken, düşük ve orta gelirli ülkeler Alzheimer vakalarının yalnızca %24’ünü tespit ediyor.
Bu alandaki araştırmacılar, belirtiler bir doktorun fark edemeyeceği kadar ince olduğunda, Alzheimer’i erken tespit edebilen bir araç geliştirerek bu boşluğu kapatmayı umuyor
Philadelphia’daki Drexel Üniversitesi’ndeki araştırmacılar standart bir demans testinde bir resmi açıklayan kişilerin ses kliplerini analiz etmek için ChatGPT’yi yönlendiren dil modeli olan GPT-3’ü kullanıyorlar. ChatGPT, büyük dil modellerinden oluşan GPT-3 ailesinden bir yapay zekâ sohbet robotu.
Alzheimer hastaları sık sık kendilerini tekrar ederler, resmin içeriğini anlatmaktan saparlar, düşüncelerini bitirmezler ve nesnelere belirsiz bir şekilde “şey” veya “falan” gibi, atıfta bulunurlar. GPT-3, normal dil ile bilişsel gerileme yaşayan birinin konuşması arasındaki ince farkları belirleyebiliyor.
GPT-3 yalnızca yazılı metni analiz ettiğinden, işlem konuşma dilindeki kelime olmayan duraklamaları ve diğer sesleri atlar. Bu durumda bunun bir avantaj olduğu ortaya çıkıyor. GPT-3 analizi, diğer laboratuvarlar tarafından geliştirilen ve bu sesleri içeren bazı yapay zeka modellerinden daha iyi performans gösteriyor. Bu yöntem Alzheimer hastalarını %80 oranında doğru bir şekilde tanımlıyor.
Bununla birlikte, diğer çalışmalar, konuşmadaki “a a a” ve “e e eı” gibi kelime yerine kullanılan sesleri, Alzheimer’i ortaya çıkarmada önemli olabileceğini buluyor. Bu duraklamaları kodlayan 2021 tarihli bir çalışma, bir makine öğrenimi modelinin Alzheimer hastalığını %90 doğrulukla tespit etmesine olanak sağlıyor ve Slovenya’da yürütülen, metin ve akustik özellikleri birleştiren ayrı bir çalışma %94’lük bir doğruluk elde ediyor.
Doktorlar sonunda bir hastanın bilişsel yeteneklerini ofislerinde test etmek için bir cihaz veya bilgisayar programı kullanabilirler. Beyin taramaları veya diğer klinik testler daha sonra Alzheimer teşhisini doğrulayabilir.
Alzheimer hastalığının henüz tedavisi yok, ancak bazı etkilerini geciktirebilecek yaşam değişiklikleri var, bu nedenle erken teşhis hâlâ önemli”
KAYNAK